Simcha Looijen
Eind april 1942 kondigde de Duitse bezetter een nieuwe maatregel aan. Joden moesten voortaan een ster dragen om goed herkenbaar te zijn. De nieuwe maatregel was niet aan Abraham Vromen besteed. Hij weigerde de jodenster te dragen. Dat bleef niet zonder consequenties. Op 27 mei 1942 om 4 uur in de middag volgde zijn arrestatie door de Arnhemse politie.
(Dagrapport gemeente politie Arnhem, 27 mei 1942, Gelders Archief)
Het oorlogsverhaal van Abraham Vromen – beter bekend als Bram - is een verhaal met gaten, maar desalniettemin de moeite van het vertellen waard. Vromen werd in 1906 geboren in Zutphen als de zoon van Meyer Vromen en Eva Vromen-Meijer. Zijn oudste zus luisterde naar de naam Sientje. De zus die daarna kwam, Julie, overleed in 1926. Met de dood had Bram Vromen op jonge leeftijd al kennisgemaakt. Zijn moeder overleed namelijk toen hij twee jaar oud was. Zijn vader hertrouwde in 1912 met de uit Arnhem afkomstige Veronica Cohen. Samen kregen zij nog een dochtertje, Amalia.
Papierhandel
Bram was net als zijn vader actief in de papierhandel. Hij had zijn eigen bedrijf onder de naam Abraham Vromen Papiercompagnie. In juli 1939 trouwde hij in Rotterdam met de niet-Joodse Cornelia Gravelijn. Zij gingen in Eefde wonen, een dorpje in de buurt van Zutphen.
We maken dan direct het sprongetje naar de arrestatie van Vromen, want over de tussenliggende jaren is vrijwel niets bekend. Lydia Winkel schrijft in haar overzichtswerk De Ondergrondse Pers 1940-1945 dat Vromen na zijn vrijlating met kerstmis 1941 in Arnhem onderdook. Dat moet waarschijnlijk “kerstmis 1942” zijn. Dat zou betekenen dat Vromen een half jaar vastzat vanwege het niet dragen van een jodenster. Mogelijk heeft het huwelijk met de niet-Joodse vrouw heb gered.
Gezin Mansfeldt-Vromen
Rond de tijd dat Bram Vromen weer vrij kwam viel zijn oudste zus Sientje Manselfdt-Vromen samen met haar man en twee kinderen juist in handen van de Duitsers. Zij zat samen met haar man in Eefde ondergedoken, terwijl hun dochter Juultje in Eindhoven een goed onderkomen had, evenals zoon Hans die in Harfsen verbleef. Het gezin betaalde de garagehouder Brilman uit Enschede twintigduizend gulden waarvoor hij hen naar Zwitserland zou brengen. Cornelia Vromen-Gravelijn haalde haar nichtje Juultje op uit Eindhoven en bracht haar naar het Gelderse Laren om dicht bij de rest van het gezin te zijn. Brilman haalde het viertal op de avond van 30 december 1942 op. In plaats van hen naar Zwitserland te brengen leverde hij hen af bij de Sicherheitsdienst in Enschede. Twee weken vonden zij allen de dood in de gaskamers van Auschwitz. Na de oorlog getuigde Cornelia Vromen-Gravelijn tegen Brilman.
Verzetsman in Arnhem
Bram Vromen moet een veilig onderkomen in Arnhem hebben gevonden, terwijl zijn vrouw hulp bood aan haar Joodse schoonfamilie. Waar hij precies in Arnhem onderdook is helaas niet bekend. Wel begon hij op verzoek van het verzet met het uitgeven van een illegaal blad. BBC-nieuwsberichten werden voorzien van commentaar van Vromen. Het blad kreeg de naam De Sneeuwbal. Aan het blad werkte onder andere de arts Leonard Conrad Breebaart, Douwe Meijer en Hendrik Hootsen mee. Bekende namen voor wie een beetje is ingewijd in het Arnhemse verzet. Zowel Meijer als Hootsen overleefden de oorlog niet. Na de arrestatie van Hootsen in januari 1944 stopte de uitgave van De Sneeuwbal. Drie maanden later maakte Vromen en het groepje rondom hem een doorstart onder de naam Op de korte golf. Met het uitbreken van de Slag om Arnhem kwam daar ook een einde aan.
Slag om Arnhem
Na de Slag om Arnhem bleef Vromen aanvankelijk in Arnhem. Hij werd eind oktober 1944 gepakt en naar de IJssellinie overgebracht om te spitten. De eerste dag vluchtte hij al, waarna hij in Eerbeek op kleine schaal, ditmaal titelloze, nieuwsberichten verspreidde.
Na de oorlog bleek van zijn familie alleen zijn halfzus Amalia de oorlog overleefd de hebben. Zijn vader en stiefmoeder waren ondergedoken, maar gevonden en in september 1944 vermoord in Auschwitz.
(Bram Vromen in 1962, foto Archief van Zutphense Voetbalvereniging Be Quick, Regionaal Archief Zutphen)
Doetinchem
Samen met zijn echtgenoot verhuisde Vromen naar Doetinchem. Hij voegde zijn bedrijf samen met dat van de broers Geert en Henk van Veen, die in Doetinchem een papierfabriek hadden. Zo ontstond Papierfabriek Doetinchem, in de volksmond beter bekend als "Vromen". Later breidde het bedrijf uit naar Zelhem en Enschede. Van 1953 tot 1959 was Vromen tevens voorzitter van Zutphense voetbalclub Be Quick.
(Overlijdens advertentie Bram Vromen, mei 1971 NRC Handelsblad, 25 mei 1971)
Vromen overleed op 21 mei 1971 aan boord van vliegtuig op weg naar Nederland. Acht jaar later stierf zijn vrouw. Aan het kinderloos gebleven echtpaar herinnert nog de door hen opgerichte Vromen-Gravelijn Stichting, die tot de dag van vandaag jaarlijks financiële hulp verstrekt aan particulieren die in de gemeente Doetinchem wonen en in behoeftige omstandigheden verkeren of dreigen te geraken.
december 2023
Bronnen
Dagrapporten Arnhemse politie, geraadpleegd mei 1942, Gelders Archief
Deventer Dagblad, 23 december 1947
Lydia E. Winkel (1989, 3e druk). De Ondergrondse Pers 1940-1944. Amsterdam: L.J. Veen, lemma 742
Verhalen →
Simcha Looijen
Eind april 1942 kondigde de Duitse bezetter een nieuwe maatregel aan. Joden moesten voortaan een ster dragen om goed herkenbaar te zijn. De nieuwe maatregel was niet aan Abraham Vromen besteed. Hij weigerde de jodenster te dragen. Dat bleef niet zonder consequenties. Op 27 mei 1942 om 4 uur in de middag volgde zijn arrestatie door de Arnhemse politie.
(Dagrapport gemeente politie Arnhem, 27 mei 1942, Gelders Archief)
Het oorlogsverhaal van Abraham Vromen – beter bekend als Bram - is een verhaal met gaten, maar desalniettemin de moeite van het vertellen waard. Vromen werd in 1906 geboren in Zutphen als de zoon van Meyer Vromen en Eva Vromen-Meijer. Zijn oudste zus luisterde naar de naam Sientje. De zus die daarna kwam, Julie, overleed in 1926. Met de dood had Bram Vromen op jonge leeftijd al kennisgemaakt. Zijn moeder overleed namelijk toen hij twee jaar oud was. Zijn vader hertrouwde in 1912 met de uit Arnhem afkomstige Veronica Cohen. Samen kregen zij nog een dochtertje, Amalia.
Papierhandel
Bram was net als zijn vader actief in de papierhandel. Hij had zijn eigen bedrijf onder de naam Abraham Vromen Papiercompagnie. In juli 1939 trouwde hij in Rotterdam met de niet-Joodse Cornelia Gravelijn. Zij gingen in Eefde wonen, een dorpje in de buurt van Zutphen.
We maken dan direct het sprongetje naar de arrestatie van Vromen, want over de tussenliggende jaren is vrijwel niets bekend. Lydia Winkel schrijft in haar overzichtswerk De Ondergrondse Pers 1940-1945 dat Vromen na zijn vrijlating met kerstmis 1941 in Arnhem onderdook. Dat moet waarschijnlijk “kerstmis 1942” zijn. Dat zou betekenen dat Vromen een half jaar vastzat vanwege het niet dragen van een jodenster. Mogelijk heeft het huwelijk met de niet-Joodse vrouw heb gered.
Gezin Mansfeldt-Vromen
Rond de tijd dat Bram Vromen weer vrij kwam viel zijn oudste zus Sientje Manselfdt-Vromen samen met haar man en twee kinderen juist in handen van de Duitsers. Zij zat samen met haar man in Eefde ondergedoken, terwijl hun dochter Juultje in Eindhoven een goed onderkomen had, evenals zoon Hans die in Harfsen verbleef. Het gezin betaalde de garagehouder Brilman uit Enschede twintigduizend gulden waarvoor hij hen naar Zwitserland zou brengen. Cornelia Vromen-Gravelijn haalde haar nichtje Juultje op uit Eindhoven en bracht haar naar het Gelderse Laren om dicht bij de rest van het gezin te zijn. Brilman haalde het viertal op de avond van 30 december 1942 op. In plaats van hen naar Zwitserland te brengen leverde hij hen af bij de Sicherheitsdienst in Enschede. Twee weken vonden zij allen de dood in de gaskamers van Auschwitz. Na de oorlog getuigde Cornelia Vromen-Gravelijn tegen Brilman.
Verzetsman in Arnhem
Bram Vromen moet een veilig onderkomen in Arnhem hebben gevonden, terwijl zijn vrouw hulp bood aan haar Joodse schoonfamilie. Waar hij precies in Arnhem onderdook is helaas niet bekend. Wel begon hij op verzoek van het verzet met het uitgeven van een illegaal blad. BBC-nieuwsberichten werden voorzien van commentaar van Vromen. Het blad kreeg de naam De Sneeuwbal. Aan het blad werkte onder andere de arts Leonard Conrad Breebaart, Douwe Meijer en Hendrik Hootsen mee. Bekende namen voor wie een beetje is ingewijd in het Arnhemse verzet. Zowel Meijer als Hootsen overleefden de oorlog niet. Na de arrestatie van Hootsen in januari 1944 stopte de uitgave van De Sneeuwbal. Drie maanden later maakte Vromen en het groepje rondom hem een doorstart onder de naam Op de korte golf. Met het uitbreken van de Slag om Arnhem kwam daar ook een einde aan.
Slag om Arnhem
Na de Slag om Arnhem bleef Vromen aanvankelijk in Arnhem. Hij werd eind oktober 1944 gepakt en naar de IJssellinie overgebracht om te spitten. De eerste dag vluchtte hij al, waarna hij in Eerbeek op kleine schaal, ditmaal titelloze, nieuwsberichten verspreidde.
Na de oorlog bleek van zijn familie alleen zijn halfzus Amalia de oorlog overleefd de hebben. Zijn vader en stiefmoeder waren ondergedoken, maar gevonden en in september 1944 vermoord in Auschwitz.
(Bram Vromen in 1962, foto Archief van Zutphense Voetbalvereniging Be Quick, Regionaal Archief Zutphen)
Doetinchem
Samen met zijn echtgenoot verhuisde Vromen naar Doetinchem. Hij voegde zijn bedrijf samen met dat van de broers Geert en Henk van Veen, die in Doetinchem een papierfabriek hadden. Zo ontstond Papierfabriek Doetinchem, in de volksmond beter bekend als "Vromen". Later breidde het bedrijf uit naar Zelhem en Enschede. Van 1953 tot 1959 was Vromen tevens voorzitter van Zutphense voetbalclub Be Quick.
(Overlijdens advertentie Bram Vromen, mei 1971 NRC Handelsblad, 25 mei 1971)
Vromen overleed op 21 mei 1971 aan boord van vliegtuig op weg naar Nederland. Acht jaar later stierf zijn vrouw. Aan het kinderloos gebleven echtpaar herinnert nog de door hen opgerichte Vromen-Gravelijn Stichting, die tot de dag van vandaag jaarlijks financiële hulp verstrekt aan particulieren die in de gemeente Doetinchem wonen en in behoeftige omstandigheden verkeren of dreigen te geraken.
december 2023
Bronnen
Dagrapporten Arnhemse politie, geraadpleegd mei 1942, Gelders Archief
Deventer Dagblad, 23 december 1947
Lydia E. Winkel (1989, 3e druk). De Ondergrondse Pers 1940-1944. Amsterdam: L.J. Veen, lemma 742