Simcha Looijen
Samuel Messcher (Leeuwarden, 1893) en zijn vrouw Mietje Messcher-Rosenbach (Groningen, 1891) hebben zich ongetwijfeld veilig gewaand op hun onderduikplek aan de rand van de gemeente Arnhem, een paar kilometer ten westen van het dorp Schaarsbergen. De hoop om heelhuids door de oorlog te rollen in het pension Rijk der Heide werd ruw tenietgedaan door een bezoek van twee Arnhemse politiemannen op 9 september 1942.
Samuel en Mietje groeiden op in het noorden van het land en trouwden in 1918. De eerste vijftien jaar van hun huwelijk woonde het stel in de Friese hoofdstad Leeuwarden. Daar werden hun kinderen Willem (1919) en Henriëtte, roepnaam Henny (1921), geboren.
(Trouwbericht Samuel en Mietje Messcher-Rosenbach)
De ouders van Samuel bezaten in Leeuwarden een winkel onder de naam Messcher's Modehuis. Samuel was voorzitter van de Joodse voetbalclub Agdoeth. In 1933 werd er een filiaal van Messcher's modehuis in Leiden geopend, waar Samuel en Mietje leiding aan gaven. Daarvoor trokken ze naar Leiden, waar ze een woning betrokken aan de Breestraat 175. Na het afronden van de MULO opende Henny in 1939 een eigen hoedenwinkel aan de Haarlemmerstraat in Leiden onder de naam Maison Henny.
Duitse inval
De Duitse inval in 1940 betekende net zoals voor alle Joodse gezinnen in Nederland een dramatische verandering. Aanvankelijk zullen ze vooral last hebben gehad van alle beperkingen, maar vanaf juli 1942 begonnen de treinen vanuit Westerbork te rijden naar de doodskampen in het oosten. Samuel en Mietje Messcher besloten waarschijnlijk ergens in de zomer van 1942 om onder te duiken in Arnhem.
(Rotterdamse Nieuwsblad, 20 augustus 1940)
(Kaart met Rijk der Heide, situatie 2023, de boerderij werd in de jaren vijftig gesloopt en maakte plaats voor nieuwbouw)
(AJC jeugd op Rijk der Heide 1939 met deel van de boerderij-pension op de achtergrond, foto GA)
Pension Rijk der Heide leek de ideale schuilplek. Het gebied was bosrijk, dunbevolkt en kende een aanzienlijk aantal pensions. Nieuwkomers vielen daardoor niet zo snel op. Toch voorkwam dat niet dat de Messchers door de Arnhemse politie werden gevonden.
(dagrapport Arnhemse politie van de arrestatie van Samuel en Mietje Messcher)
Samuel en Mietje Messcher werden op de dag van hun arrestatie overgebracht naar Den Haag. Op 19 september 1942 kwamen zij aan in Westerbork. Twee dagen later zaten zij op de trein naar Auschwitz. Mietje werd direct na aankomst vergast. Samuel Messcher overleefde de eerste schifting, maar hield het niet lang vol. Wanneer hij precies overleed is niet helemaal duidelijk. Zijn “officiële” overlijdensdatum is 31 januari 1943, mogelijk overleed hij al op 9 oktober 1942.
Henny Messcher
Dochter Henny overleefde de oorlog wel. Zij zat ondergedoken bij de familie Van Striep op het adres Apenstert 12 in Zutphen. Na de oorlog trouwde zij met een zoon van haar onderduikgezin en heropende de winkel van haar ouders in Leiden. Later breidde zij het bedrijf nog uit met een hoedenwinkel in Putten, waar ze met haar man woonde. In een interview in 1994 met het Leidsch Dagblad verklaarde ze dat haar ouders waren verraden. Die lezing wordt bevestigd door het feit dat een telefoontje van de Leidse politie leidde tot haar ouders aanhouding. Wie achter het verraad zat is niet duidelijk. De politiedagrapporten van de Leidse politie van september 1942 ontbreken. Mogelijk is er meer informatie te vinden in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, dat vanaf 2025 openbaar wordt.
Henny Messcher was de enige overlevende van het gezin. Haar broer Willem verdronk op de Atlantische Oceaan toen de MS Bintang waarop hij kanonnier was op 21 november 1942 werd getorpedeerd door een Duitse U-boot.
november 2023
Bronnen
• Dagrapporten Arnhemse politie, september 1942, geraadpleegd in het Gelders Archief
• Mailcontact met Roel Hofman (Oud-Schaarsbergen)
• Messcher's Modehuis verdwijnt na bijna 62 jaar uit Breestraat in het Leidsch Dagblad, 25 oktober 1994
• “De laatste bewoners van de Apenstert” in Zutphen, tijdschrift Historische Vereniging Zutphen, 2009, nr.4
• website www.leiden4045.nl
Verhalen →
Simcha Looijen
Samuel Messcher (Leeuwarden, 1893) en zijn vrouw Mietje Messcher-Rosenbach (Groningen, 1891) hebben zich ongetwijfeld veilig gewaand op hun onderduikplek aan de rand van de gemeente Arnhem, een paar kilometer ten westen van het dorp Schaarsbergen. De hoop om heelhuids door de oorlog te rollen in het pension Rijk der Heide werd ruw tenietgedaan door een bezoek van twee Arnhemse politiemannen op 9 september 1942.
Samuel en Mietje groeiden op in het noorden van het land en trouwden in 1918. De eerste vijftien jaar van hun huwelijk woonde het stel in de Friese hoofdstad Leeuwarden. Daar werden hun kinderen Willem (1919) en Henriëtte, roepnaam Henny (1921), geboren.
(Trouwbericht Samuel en Mietje Messcher-Rosenbach)
De ouders van Samuel bezaten in Leeuwarden een winkel onder de naam Messcher's Modehuis. Samuel was voorzitter van de Joodse voetbalclub Agdoeth. In 1933 werd er een filiaal van Messcher's modehuis in Leiden geopend, waar Samuel en Mietje leiding aan gaven. Daarvoor trokken ze naar Leiden, waar ze een woning betrokken aan de Breestraat 175. Na het afronden van de MULO opende Henny in 1939 een eigen hoedenwinkel aan de Haarlemmerstraat in Leiden onder de naam Maison Henny.
Duitse inval
De Duitse inval in 1940 betekende net zoals voor alle Joodse gezinnen in Nederland een dramatische verandering. Aanvankelijk zullen ze vooral last hebben gehad van alle beperkingen, maar vanaf juli 1942 begonnen de treinen vanuit Westerbork te rijden naar de doodskampen in het oosten. Samuel en Mietje Messcher besloten waarschijnlijk ergens in de zomer van 1942 om onder te duiken in Arnhem.
(Rotterdamse Nieuwsblad, 20 augustus 1940)
(Kaart met Rijk der Heide, situatie 2023, de boerderij werd in de jaren vijftig gesloopt en maakte plaats voor nieuwbouw)
(AJC jeugd op Rijk der Heide 1939 met deel van de boerderij-pension op de achtergrond, foto GA)
Pension Rijk der Heide leek de ideale schuilplek. Het gebied was bosrijk, dunbevolkt en kende een aanzienlijk aantal pensions. Nieuwkomers vielen daardoor niet zo snel op. Toch voorkwam dat niet dat de Messchers door de Arnhemse politie werden gevonden.
(dagrapport Arnhemse politie van de arrestatie van Samuel en Mietje Messcher)
Samuel en Mietje Messcher werden op de dag van hun arrestatie overgebracht naar Den Haag. Op 19 september 1942 kwamen zij aan in Westerbork. Twee dagen later zaten zij op de trein naar Auschwitz. Mietje werd direct na aankomst vergast. Samuel Messcher overleefde de eerste schifting, maar hield het niet lang vol. Wanneer hij precies overleed is niet helemaal duidelijk. Zijn “officiële” overlijdensdatum is 31 januari 1943, mogelijk overleed hij al op 9 oktober 1942.
Henny Messcher
Dochter Henny overleefde de oorlog wel. Zij zat ondergedoken bij de familie Van Striep op het adres Apenstert 12 in Zutphen. Na de oorlog trouwde zij met een zoon van haar onderduikgezin en heropende de winkel van haar ouders in Leiden. Later breidde zij het bedrijf nog uit met een hoedenwinkel in Putten, waar ze met haar man woonde. In een interview in 1994 met het Leidsch Dagblad verklaarde ze dat haar ouders waren verraden. Die lezing wordt bevestigd door het feit dat een telefoontje van de Leidse politie leidde tot haar ouders aanhouding. Wie achter het verraad zat is niet duidelijk. De politiedagrapporten van de Leidse politie van september 1942 ontbreken. Mogelijk is er meer informatie te vinden in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, dat vanaf 2025 openbaar wordt.
Henny Messcher was de enige overlevende van het gezin. Haar broer Willem verdronk op de Atlantische Oceaan toen de MS Bintang waarop hij kanonnier was op 21 november 1942 werd getorpedeerd door een Duitse U-boot.
november 2023
Bronnen
• Dagrapporten Arnhemse politie, september 1942, geraadpleegd in het Gelders Archief
• Mailcontact met Roel Hofman (Oud-Schaarsbergen)
• Messcher's Modehuis verdwijnt na bijna 62 jaar uit Breestraat in het Leidsch Dagblad, 25 oktober 1994
• “De laatste bewoners van de Apenstert” in Zutphen, tijdschrift Historische Vereniging Zutphen, 2009, nr.4
• website www.leiden4045.nl